HISTORIA WSI SZCZEPANKOWO

Pierwsza wzmianka o Szczepankowie pochodzi z 1397 roku. Co najmniej w latach od 1397 do 1400 wieś ta należała do Przezdrzewa Szczepanowskiego, który właśnie w tym okresie toczył spór ze Święszkiem z Dobrojewa i Dzadkowa [w powiecie gnieźnieńskim], o to, że Święszek zajechał Szczepankowie wraz z ośmioma innymi równymi sobie oraz ośmioma panoszami (przyp. rycerz pomocniczy, niepasowany) i uwolnili kmiecia z dyb oraz wzięli konia. W 1403 roku źródła wymieniają kmiecia ze Szczepankowa Wawrzyńca zwanego „Wierzbą” będącego w sporze ze Stanisławem Rudzkim z Rudek o 2 grzywny bez 4 groszy. Wieś wtedy pisano jako „Sczepank” (w 1397 r.) oraz „Scepankowo” (1400, 1403 r.).[1]

Około połowy XV wieku właścicielem wsi był Jan Świdwa Starszy z Szamotuł. Tenże, w latach 1461-1462 sprzedał z zastrzeżeniem prawa pierwokupu plebanowi, mansjonarzom i rektorowi szkoły w Ostrorogu - 8 grzywien 16 groszy czynszu w Szczepankowie za 100 grzywien.[2]

W 1469 roku Szczepankowo było wymienione jako wieś, która nie uregulowała wiardunków [przyp. średniowieczna jednostka miary masy, stosowana w Niemczech i w Polsce], za co nałożono karę w wysokości 14 grzywien. W tym samym roku sołtys ze Szczepankowa – Jan pozwał księżniczkę Helenę, żonę Jana z Ostroroga, dziedziczkę Stobnicy.[3]

W 1473 roku Piotr z Szamotuł, dziedzic Szczepankowa wykupił od kanonika poznańskiego  i prepozyta kolegiaty św. Marii Magdaleny w Poznaniu, Sędziwoja z Soboty, 5 grzywien czynszu  od głównej sumy w wysokości 60 grzywien zapisanego na wsi Szczepankowie oraz wsi Szczuczyn przez zmarłego Dobrogosta (ojca Piotra z Szamotuł). Cztery lata później, w 1477 roku Dziersław ze Szczepankowa sprzedał duchownemu – Marcinowi z Szamotuł 3 floreny czynszu od sumy 36 florenów na Szczepankowie.[4]

W 1495 roku, syn Piotra ze Szczepankowa (zapewne wcześniej znanego jako Piotr z Szamotuł) – Andrzej dał swojej córce – Katarzynie ½ dóbr Szamotuł, w tym połowę wsi Szczepankowo, jako zabezpieczenie jej posagu.[5] Po wyjściu Katarzyny za mąż, Andrzej miał wypłacić jej mężowi kwotę 2000 grzywien, a wypłacie dobra miały wrócić do Andrzeja. W 1499 roku Szczepankowo ponownie pojawiło się wśród wsi które nie zapłaciły wiardunków. [6]

W 1511 rok Katarzyna, córka Andrzeja z Szamotuł dała swojemu mężowi Łukaszowi Górce, połowę dóbr Szamotuł wraz z wsiami, w tym połowę wsi Szczepankowo, co oznacza, że jej ojciec Andrzej nie wypłacił 2000 grzywien jej mężowi. Pozostałą cześć Szczepankowa miał Dobrogost z Szamotuł, który w 1545 roku zapisał swojej żonie Elżbiecie ¼ Szczepankowa. Dobrogost pojawiał się w źródłach również w 1546 i 1548 roku. [7]

Około 1566 roku wojewoda poznański, starosta buski - Łukasz Górka (wnuk Łukasza po synu Andrzeju) sprzedał połowę wsi wraz z czterema łanami w Gaju za kwotę 4500 złotych Kasprowi Bobrownikickiemu, z zastrzeżeniem prawa pierwokupu. Pięć lat później Bobrownicki kupił kolejną część Szczepankowa od Jana Świdwy z Szamotuł (wnuka Wincentego po synu Janie) za sumę 5000 złotych. Natomiast pozostałą część wsi w 1579 roku Stanisław Górka (brat Łukasza Górki) sprzedał Jakóbowi Rokossowskiemu. W kolejnych latach Szczepankowo należało do dwóch Bobrownickich – Łukasza, który miał 3 łany i Marcina, który miał 5 łanów oraz do Rokossowskich.[8][9]

W 1602 roku Łukasz Bobrownicki sprzedał na 3 lata w wyderkaf swoją część wsi Szczepankowo na rzecz Andrzeja Siedleckiego.[10] Z kolei w 1615 roku bracia Łukasz i Marcin odkupili pozostałą część wsi od Stanisława Rokossowskiego (syna Jakuba).[11] Do Bobrownickich Szczepankowo należało prawdopodobnie prawie do końca XVII wieku. W 1670 roku Stefan Bobrownicki część wsi sprzedał Wojciechowi Żychlińskiemu oraz jego żonie Katarzynie Bukowieckiej za sumę 8.500 złotych polskich.[12] Prawdopodobnie pozostałą część Szczepankowa, w 1687 roku Ludwik Bobrownicki, zobowiązał się sprzedać za kwotę 16.000 złotych polskich – Janowi Korzbok Łąckiemu.[13]

Co najmniej od 1767 roku do 1819 roku właścicielami Szczepankowa była rodzina Kowalskich – Ignacy i Joanna oraz ich potomkowie. Ignacy zmarł w 1799 roku w wieku 60 lat, natomiast  Joanna zmarła w 1815 roku, w wieku około 70 lat. Kolejnymi właścicielami Szczepankowa była rodzina Święcickich, co najmniej w latach od 1833 do 1852 roku.[14]

U schyłku XIX wieku około 1880 roku wieś miała 5 domów i 51 mieszkańców (z czego 47 było katolikami a 4 protestantami) oraz 78 hektarów (w tym 71 ha roli i 3 ha łąk). Z kolei dwór wraz z folwarkiem Wygoda tworzył okrąg dworski z 11 domami 177 mieszkańcami (145 katolików i 32 protestantów) oraz 530 ha (w tym: 404 ha roli, 33 ha łąk, 27 ha lasów).[15] Podczas wykopalisk prowadzonych w XIX wieku w Szczepankowie znaleziono dwa brązowe naramienniki. W miejscowości znajdowała się szkoła katolicka, do której na przełomie lat 1866/1867 uczęszczały 163 dzieci, a nauczycielem od 1862 był Bonawentura Wicherski.[16]

W latach 1904-1908 wieś stanowiła własność Królewskiej Komisji Osadniczej Państwa Pruskiego. Po 1905 roku majątek rolny folwarku został rozparcelowany i osadzono na nim niemieckich kolonistów. Dwór, park i sad pozostał jako tzw. resztówka.[17]

W październiku 1907 roku oddano do użytku część linii kolejowej Szamotuły - Międzychód (najpierw na odcinku Szamotuły-Binino oraz Chrzypsko Wielkie – Międzychód, a pół roku później Binino – Chrzypsko Wielkie).[18]

Na podstawie spisu powszechnego przeprowadzonego w 1921 roku, wiemy, że Szczepankowo zamieszkiwało 314 osób (106 osób narodowości polskiej i 208 narodowości niemieckiej), w tym 165 kobiet i 149 mężczyzn. 109 osób deklarowało wyznanie rzymskokatolickie, a 205 ewangelickie.        W miejscowości znajdowało się 46 budynków mieszkalnych.[19]

Do obiektów zabytkowych w Szczepankowie należy zespół dworski składający się z dworu (nr rej.: 2237/A z 21.06.1992) oraz parku (nr rej.: 2250/A z 24.09.1992). Dwór został zbudowany w pierwszej połowie XIX wieku. Budynek parterowy, pięcioosiowy, z piętrem w poddaszu z okrągłymi oknami. Po rozparcelowaniu folwarku przez Królewską Komisję Odwoławczą dwór z parkiem pozostał jako resztówka. W 1920 roku przeszedł na własność Skarbu Państwa, a następnie w 1925 roku został sprzedany Annie Lelesz. W czasie drugiej wojny światowej dwór był internatem dla niemieckich dziewcząt pracujących we wsi. W 1947 roku dwór został sprzedany Czesławowi Kaczmarkowi. Również obecnie dwór stanowi własność prywatną.[20][21]

Park dworski o powierzchni ponad 7 ha podobnie jak dwór został założony w pierwszej połowie XIX wieku. Dominującymi gatunkami drzew są lipy, klony, robinie oraz jesiony. Ponadto w parku znajdują się duże naroślą chronionego bluszczu pospolitego. W pobliżu dworu rosną dwie sosny zwyczajne o obwodach 218 i 246 cm będące pomnikami przyrody. Jedna rośnie na północny zachód, druga natomiast w odległości około 12 metrów na południowy wschód od dworu. Ponadto w środkowej części parku rośnie platan klonolistny również pomnikiem przyrody. Z drzew rosnących  w parku na uwagę zasługują również trzy lipy drobnolistne o wymiarach pomnikowych (obwody 315, 339 i 430 cm).[22][23]

Z obiektów historycznych w Szczepankowie wymienić należy również dom nr 61. To pierwszy dom po lewej stronie jadąc Ostroroga. Budynek położony jest na południe od parku dworskiego. Został zbudowany pod koniec XIX wieku. Dom jest parterowy, z użytkowym poddaszem, dwupoziomowym ryzalitem, mansardowy dach pokryty dachówką.

W centrum wsi na zakręcie drogi wojewódzkiej nr 184 stoi figura Królowej Korony Polski – Pomnik Wolności. Figura została poświęcona w 1926 roku, uroczystość ta została opisana w 1926 roku przez Gazetę Szamotulską: "Szczepankowo. (Pomnik wolności.) Staraniem tutejszej Polonji w dawniejszym środku kolonizatorskim zbudowano pomnik wolności. W środku uroczo położonej wsi wznosi się z daleka widniejąca figura Królowej Korony Polskiej z Dzieciątkiem na ręka. Piedestał i cokół z granitu zostały artystycznie wykonane przez p. Pogodzińskiego z Szamotuł. Podziękowanie należy się przede wszystkiem inicjatorom i komitetowi jako i tym wszystkim, którzy przez prace, datki, trudy i bezinteresowne poświęcenie się do urzeczywistnienia myśli wyjawionej już w roku 1919 przez pana Antoniego Króliczaka byłego wojownika o polskość w Westfalji, jako właściwego ojca pomnika się przyczynili i ją zrealizowali." [24]

W lesie po lewej stronie (jadąc w kierunku Ostroroga) w przeszłości znajdował się niewielki cmentarz ewangelicki. W 1932 roku, w Gazecie Szamotulskiej tak pisano: „W pobliżu miejsca zbrodni znajduje się w lesie niewielki cmentarz ewangelicki. Tablice nagrobkowe głoszą stereotypowo: «Hierruht in Gott».” [25]

Niniejszy tekst został opublikowany przeze mnie również na stronie internetowej www.regionszamotulski.pl pod tytułem „Historia Szczepankowa”.

Michał Dachtera.

[1] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, Edycja Elektroniczna,  Redakcja Ogólna: Tomasz Jurek, hasło Szczepankowo, http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=26466&q=szczepankowo&d=7&t=1

[2] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[3] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[4] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[5] Teki dworzaczka, 10363 (Nr. 11 gr. 1388) 1495, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[6] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[7] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[8] Słownik Historyczno - Geograficzny Ziem Polskich w Średniowieczu, tamże

[9] Teki dworzaczka, 10014 (Nr. 1397) 1566, 10932 (Nr. 1398) 1571, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[10] Teki dworzaczka, 16332 (Nr. 1404) 1602, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[11] Teki Dworzaczka, 7212 (Nr. 1409) 1615, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[12] Teki Dworzaczka, 795 (Nr. 1868 VI) 1670, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[13] Teki Dworzaczka, 1109 (Nr. 1113 III) 1687, http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[14] Teki Dworzaczka, 13616 (Szamotuły), 26942 (Reformaci Szamotulscy), 50284 (Ostroróg), 50330 (Ostroróg), 50348 (Ostroróg), 50395 (Ostroróg), http://teki.bkpan.poznan.pl/index_regesty.html

[15] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XI, hasło: Szczepankowo

[16] Rzepecki Ludwik, Obraz katolickich szkół elementarnych objętych Archidyjecezyjami Gnieźnieńską i Poznańską oraz Dyjecezyjami Chełmińską i Warmińską wydał Ludwik Rzepecki, Ludwik Rzepecki, 1867

[17] Paweł Mordal, Inwentaryzacja krajoznawcza Miasta i Gminy Ostroróg, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, 1990

[18] Ogólnopolska baza kolejowa, hasło: Szczepankowo, https://www.bazakolejowa.pl/

[19] Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, Tom X Województwo Poznańskie, Warszawa 1926

[20] Paweł Mordal, Inwentaryzacja krajoznawcza Miasta i Gminy Ostroróg, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, 1990

[21] Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków z Poznaniu, Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego

[22] Paweł Mordal, Inwentaryzacja krajoznawcza Miasta i Gminy Ostroróg, Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze, 1990

[23] Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków z Poznaniu, Rejestr zabytków województwa wielkopolskiego

[24] Gazeta Szamotulska niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne 1926.05.22 R.05 Nr058

[25] Gazeta Szamotulska niezależne pismo narodowe, społeczne i polityczne 1932.07.14 R.11 N079