Historia wsi Kluczewo

Wieś Kluczewo wzmiankowano po raz pierwszy w 1465 roku jako Cluczewo. W 1475 roku wieś występowała pod nazwą Cluszowo, a 1499 roku jako Clyuczewo.[1] W 1508 roku w Kluczewie znajdował się młyn, a w 1510 roku młyn i folwark.[2]

Pierwszym znanym właścicielem tej wsi był Stanisław Ostroróg (starosta generalny Wielkopolski, wojewoda poznański, ur. około 1400 r., zmarły przed 3 maja 1477 r.).[3] Po jego śmierci majętność ostrorogska (w tym Kluczewo) przypadła jedynemu synowi – Janowi (1436 – 1501, kasztelanowi poznańskiemu, staroście generalnemu Wielkopolski, wojewodzie poznańskiemu, autorowi Memoriału o naprawie Rzeczypospolitej).[4] Jan Ostroróg miał dwóch synów (Wacława i Stanisława), którzy rok po śmierci ojca, w 1502 roku dokonali działów braterskich. Kluczewo przypadło starszemu – Stanisławowi (zm. ok. 1418/1419, kasztelanowi kaliskiemu). Stanisław nie założył rodziny, dlatego po jego śmierci majątek przeszedł na brata Wacława (zm. ok 1527, kasztelan kaliski). Wacław u schyłku swojego życia był jednym z najbogatszych ludzi w ówczesnej Wielkopolsce, a to na skutek bezpotomnej śmierci swoich krewnych (nie tylko po bracie Stanisławie, ale również przyrodnim bracie Achillesie).[5] Wacław Ostroróg miał co najmniej sześcioro dzieci, które w 1540 roku dokonały podziału po zmarłym ojcu. Ostroróg wraz z 17 wsiami przypadł – Jakubowi (zm. ok. 1568 r., starosta Generalny Wielkopolski).[6] Z kolei po śmierci Jakuba dobra ostrorogskie przypadły jego synowi - Wacławowi (zm. ok. 1574 r., starosta Generalny Wielkopolski) i dalej, synowi Wacława – Sędziwojowi (zm. ok 1624/25). Sędziwój miał jedną córkę Barbarę Potocką (żona Jana Potockiego), która w 1635 roku sprzedała Ostroróg wraz z wsiami (w tym Kluczewo) wnukowi Mikołaja Reja – Andrzejowi za kwotę 170.000 złp.[7]

Andrzej Rej zmarł w 1641 roku,[8] pięć lat później, w 1646 roku jego synowie – Władysław oraz Mikołaj dokonali działów braterskich, zgodnie z którymi Mikołajowi przypadła połowa miasta Ostroróg wraz z kilkoma wsiami, w tym Kluczewem.[9] Zaledwie rok później Mikołaj Rej sprzedał swoją majętność za sumę 155.000 złp. Piotrowi z Miłosławia Górskiemu.[10] Górski zmarł w 1654 roku[11]. Od około 1660 roku właścicielem dóbr ostrorogskich był Krzysztof książę Radziwiłł, który bardzo szybko sprzedał swoją majętność, gdyż już w 1674 roku jako właściciel wymieniany był Wacław na Otoku Zalewski – chorąży łęczycki.[12] Wacław był wymieniany jako właściciel ostrorożczyzny jeszcze w 1686 roku (w tym właśnie roku oddał ziemie w dzierżawę Janowi Miastkowskiemu, zmarł prawdopodobnie rok później).[13] Po śmierci Wacława, majątek zapewne otrzymał jego syn Aleksander (kasztelan nakielski), który wymieniany był w źródłach jako dziedzic Ostroroga, Binina, Dobrojewa, Nosalewa, Chojna, Zapustu i Wielonka, dobra te oddał w dzierżawę na okres 3 lat - Przecławowi Bronikowskiemu.[14] Zmarł bezpotomnie w 1704 roku, tym samym dobra te przeszły na jego siostrę Ludwikę Zaleską (wymieniana jeszcze w 1715) zamężną z Maciejem Radomickim.[15] W 1718 roku Radomicki oddał ostroroszczyznę w posesję (daw. dzierżawa[16]) Maciejowi Malechowskiemu[17].

Kolejnymi właścicielami ostrorożczyzny (w tym Kluczewa) byli Sapiehowie, a to dlatego, że córka Ludwiki i Macieja Radomickich – Katarzyna, wyszła za mąż za Jerzego Felicjana Sapiehę. Sapiehowie mieli córkę – Mariannę.[18] Jerzy w 1735 roku w imieniu swoim i córki zobowiązał się za sumę 290.000 złp. sprzedać Ostroróg, wraz z wsiami Binino, Chojno, Dobrojewo, Kluczewo, Nosalewo, Orliczkom Zapust i Wielonek na rzecz Łukasza Kwileckiego.[19] Umowa została podpisana dwa lata później, w 1737 roku Marianna Sapieżanka sprzedała Łukaszowi Kwileckiemu swoje dobra za umówioną sumę.[20] Od tego czasu dobra te m.in. Kluczewo pozostawało w rękach Kwileckich. Po śmierci Łukasza Kwileckiego ostrorożczyzna w wyniku działów braterskich z 1759 roku przypadała – najmłodszemu synowi – Adamowi Klemensowi Kwileckiemu – kasztelanowi przemęckiemu. Adam miał córkę Anielę, którą wydał za bratanka – Klemensa – syna Jana z Kwilcza. Tym samym to oni śmierci Adama i Jana dziedziczyli dobra ostrorogskie i kwileckie. Aniela i Klemens mieli sześcioro dzieci. Majątek podzielili między czworo żyjących – Arsen dostał Kwilcz z przyległościami, Aniela - Objezierze, Leonard – Dobrojewo z wsiami (Binino, Bielejewo, Klemesnowo, Forestowo, Stefanowo, Wielonek, Nosalewo) Hektor – dobra w konińskim oraz części wsi ostroroszczyzny – Oporowo z Bobulczynem, Zapust i prawdopodobnie Kluczewo.[21] Chociaż niektóre źródła mówią o tym, że syn Hektora Mieczysław kupił Kluczewo w nieco późniejszych latach.[22] Pewne jest natomiast to, że Kluczewo już w kolejnych latach należało właśnie do Mieczysława Kwileckiego z Oporowa, potwierdza to choćby informacja z Dziennika Poznańskiego, z której dowiadujemy się, że w kwietniu 1881 roku na polach kluczewskich należących do Mieczysława hr. Kwileckiego wykopano jedną urnę z czerwonej gliny, jedną urnę mniejszą z czarnej gliny palonej, dzbanek z uszkiem, dzbanek bez uszka, kubek z uszkiem z czarnej gliny oraz doniczkę z czerwonej gliny.[23]

Na początku lat 80. XIX wieku w Kluczewie było 11 domów, 116 mieszkańców (w tym 110 katolików i 6 ewangelików), z czego 35 było analfabetami.[24]

Po śmierci Mieczysława Kwileckiego w 1918 roku majętność Oporowska wraz z Kluczewem i Bobulczynem przeszła na własność jego wnuka Dobiesława (ojciec Dobiesława – Hektor zmarł w 1912 r.). Dobiesław prawdopodobnie w 1926 roku [25] sprzedał folwark Kluczewo, który wtedy liczył 676 ha[26] na rzecz rodziny Józefa i Izabeli Madalińskich. W 1929 roku cały obszar Kluczewa liczył 618 ha (w tym 533 ha roli, 44 ha łąk, 10,5 ha dróg, podwórza, 10 ha pastwisk, 5 ha lasu, 3 ha ogrodu, 0,25 ha wód). W budynkach gospodarczych znajdowało się wówczas: 52 konie robocze,15 źrebaków, 2 byki, 42 krowy, 15 jałówek oraz 20 cieląt.[27] W 1938 roku w majątku Madalińskich gościł 7 pułk strzelców konnych, który w tym czasie miał swoje manewry. Madalińscy byli właścicielami Kluczewa do wybuchu II wojny światowej. Po wojnie majątek upaństwowiono.

W 1907 roku w Kluczewie urodził się ksiądz Marian Konopiński. Po wybuchu II wojny zgłosił się jako ochotnik do wojska, został przydzielony jako kapelan do XV Pułku Ułanów Poznańskich. Po kapitulacji Warszawy aresztowany i osadzony w niemieckim obozie jenieckim – „Oflag X B w Nienburgu”. Wypuszczony na wolność w połowie 1940 roku, został ponownie aresztowany i osadzony w więzieniu w Hamburgu, a następnie rok później wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Dachau. Tam prowadzono na nim pseudomedyczne eksperymenty, w wyniku których zmarł 1 stycznia 1943 roku. Został beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1 września1999 roku.[28]

Michał Dachtera

Przypisy:

[1] Hasło: Kluczewo w „Słowniku Historyczno – Geograficznym Ziem Polskich w Średniowieczu” Edycja elektroniczna, Redakcja ogólna: Tomasz Jurek

http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=19594&q=kluczewo&d=7&t=0   [dostęp dnia 35.08.2019]

[2] T. Jurek, tamże.

[3] T. Jurek, tamże;  Andrzej Gąsiorowski: Wielkopolscy Ostrorogowie. Ostroróg: Wydawnictwo Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Ostroróg, 1998.

[4] jw.

[5] jw.

[6] A. Gąsiorowski, tamże.

[7] Tamże; Teki Dworzaczka, Grodzkie i ziemskie > Poznań > Rezygnacje > XVII wiek > Część 1; 8783 (Nr. 1418) 1635.

[8] M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, hasło: Andrzej Rej, http://www.sejm-wielki.pl/b/14.18.105.

[9] Teki Dworzaczka, tamże, Grodzkie i ziemskie > Poznań > Rezygnacje > XVII wiek > Część 1 6479 (Nr. 1422) 1646

[10] Tamże, 10786 (Nr. 1423) 1647

[11] A. Gąsiorowski, tamże.

[12] Stanisław Białasik, Pamiętnik Koła Śpiewackiego św. Cecylji w Ostrorogu: z okazji uroczystości 25-letniego istnienia 1911-1936, Ostroróg, 1937

[13] Teki Dworzaczka, tamże, Grodzkie i ziemskie > Poznań > Inskrypcje > XVII/XVIII wiek, 154 (Nr. 1111 II) 1686

[14] Teki Dworzaczka, tamże, 2441 (Nr. 1140 VI) 1701.

[15] Teki Dworzaczka, Grodzkie i ziemskie > Poznań > Inskrypcje > XVII/XVIII wiek, 8431 (Nr. 1149 I) 1715; M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, hasła: Ludwika Zaleska http://www.sejm-wielki.pl/b/dw.19497; Wacław Zaleski http://www.sejm-wielki.pl/b/6.606.46; Aleksander Zaleski http://www.sejm-wielki.pl/b/sw.35105

[16] Internetowy Słownik Języka Polskiego PWN, hasło: posesja; https://sjp.pwn.pl/sjp/posesja;2572168.html

[17] Edmund Callier, Ostrorog: monografia w głównych zarysach, Poznań 1883

[18] M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, hasła: Jerzy Felicjan Sapieha, Marianna Sapieha http://www.sejm-wielki.pl/b/12.200.169, http://www.sejm-wielki.pl/b/12.200.168;  Internetowy Polski Słownik Biograficzny, hasło” Jerzy Felicjan Sapieha https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/jerzy-felicjan-sapieha

[19] Teki Dworzaczka, Grodzkie i ziemskie > Poznań > Inskrypcje > XVII/XVIII wiek, 7988 (Nr. 1240) 1735

[20] Teki Dworzaczka, tamże, 9065 (Nr. 1152) 1717

[21] Franciszek Kwilecki, Zestawienie Gospodarcze Dobrojewa, Poznań 1915

[22] Maria Strzałko, Materiały do dziejów rezydencji w Polsce, tom 1, Województwo poznańskie, Warszawa 1991, Andrzej Kwilecki, Kwilcz i inne majątki Kwileckich na przestrzeni wieków, Poznań 1996.

[23] Dziennik Poznański nr 83/1881 z dnia 12 kwietnia 1881.

[24]  Red. Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski „Słownik geograficzny Królestwa Polskiego” Tom IV, Warszawa 1883, hasło: Kluczewo, strona 166. 

[25] Opis Warsztatów Rolnych w powiecie szamotulskim (Wlkp) dla wycieczek na P. W. K., Oddz. Pow. W. T. K. R., Szamotuły, 1929 ?

[26] Stanisław Sas - Lityński, Złota Księga ziemiaństwa polskiego poświęcona kulturze i wytwórczości rolnej. Wielkopolska, Warszawa 1929.

[27] Opis Warsztatów Rolnych…, tamże.

[28] Kamila Tobolska, „Spotkali się w niebie”, Przewodnik Katolicki nr 23/2014, https://www.przewodnik-katolicki.pl/Archiwum/2014/Przewodnik-Katolicki-23-2014/Wiara-i-Kosciol/Spotkali-sie-w-niebie